Thực tế cho thấy, đã có hàng loạt vụ việc liên quan đến tiêu cực, sai phạm trong quản lý quỹ bảo trì chung cư, kéo theo nhiều hệ lụy về quản lý vận hành nhà ở và an toàn sinh hoạt cho hàng nghìn hộ dân.

Chưa đủ chế tài răn đe

Tại TP Hồ Chí Minh, hai khu chung cư Imperial (quận Bình Tân) và Saigon Gateway (TP Thủ Đức) đang trở thành “điểm nóng” khi cư dân liên tục gửi đơn thư tố cáo chủ đầu tư cố tình chiếm dụng quỹ bảo trì lên tới hàng chục tỷ đồng. Không chỉ gây bức xúc, các vụ việc còn đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc siết chặt quản lý, xử lý nghiêm minh hành vi xâm phạm quyền lợi chính đáng của người dân trong môi trường sống đang ngày càng phổ biến tại các đô thị lớn.

Theo báo cáo từ Sở Xây dựng TP Hồ Chí Minh, hiện có 227 chung cư trên địa bàn chưa được bàn giao phí bảo trì, trong đó có 43 trường hợp đang xảy ra tranh chấp, chủ yếu do chủ đầu tư chây ì, bàn giao không đầy đủ hoặc né tránh trách nhiệm. Đáng lo ngại hơn, nhiều chung cư trong số này đã và đang xuống cấp nghiêm trọng, nhưng việc bảo trì không thể thực hiện vì không có kinh phí.

Đại diện Sở Xây dựng TP Hồ Chí Minh cho biết, mô hình phát triển nhà chung cư đang đi nhanh hơn năng lực quản lý. Các chủ thể như chủ đầu tư, ban quản lý, ban quản trị, đơn vị vận hành, quản lý chung cư... còn chưa thực hiện đúng trách nhiệm, quy định pháp luật. Đáng chú ý, một số quy định pháp luật lại chồng chéo, chưa đủ chế tài răn đe đối với các hành vi vi phạm.

Theo quy định pháp luật hiện hành vẫn để chủ đầu tư tạm giữ khoản 2% phí bảo trì sau khi bàn giao nhà, cho đến khi ban quản trị được thành lập. Tuy nhiên, hiện không có cơ chế, chế tài rõ ràng trong trường hợp chủ đầu tư cố tình không bàn giao. Thực tế cho thấy, các quyết định cưỡng chế hành chính hiện không đủ sức nặng để buộc chủ đầu tư phải thực hiện.

Minh bạch hóa tài chính

Liên quan đến vấn đề này, ông Lê Hoàng Châu, Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản TP Hồ Chí Minh cho rằng, thực trạng tranh chấp quỹ bảo trì nhà chung cư không chỉ là mâu thuẫn nội bộ giữa cư dân và chủ đầu tư, mà còn phản ánh những bất cập trong cơ chế quản lý chung cư tại các đô thị lớn.

Theo ông Châu, Luật Nhà ở năm 2023 đã có những sửa đổi nhằm tăng cường trách nhiệm cho ban quản trị và chủ đầu tư, song vẫn cần tiếp tục hoàn thiện, cần làm rõ thêm về cơ chế cưỡng chế tài chính, quyền can thiệp của cơ quan quản lý khi xảy ra tranh chấp, chế tài xử lý cá nhân và tổ chức vi phạm...

Hiệp hội cũng kiến nghị phải minh bạch hóa toàn bộ hoạt động tài chính của ban quản trị. Như trường hợp ở Imperial và chung cư Saigon Gateway, việc ban quản trị tự ý ra quyết định vượt quyền, không công khai tài chính, không lấy ý kiến cư dân là biểu hiện của lạm quyền và dễ dẫn đến tiêu cực. Những vụ việc nêu trên là lời cảnh tỉnh rõ ràng về nguy cơ hình thành “lợi ích nhóm” trong quản lý nhà chung cư, nếu không kịp thời bịt kín các lỗ hổng pháp lý và tăng cường giám sát, tình trạng chiếm dụng quỹ bảo trì sẽ tiếp tục gây tổn thất không chỉ về tiền bạc, mà còn làm xói mòn lòng tin vào hệ thống quản lý đô thị hiện đại.

Ở góc độ pháp lý, luật sư Trần Minh Hải, Đoàn Luật sư TP Hồ Chí Minh nhận định, việc chủ đầu tư giữ tiền không bàn giao theo quy định có dấu hiệu vi phạm Điều 175 Bộ luật Hình sự 2015 về tội Lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản. Tội danh này có khung hình phạt lên đến 5 năm tù. Tuy nhiên, để bảo vệ quyền lợi cư dân, cơ quan điều tra cần nhanh chóng thụ lý và xử lý triệt để các vụ việc vi phạm.

Luật cũng quy định, nếu chủ đầu tư vi phạm trong quá trình cưỡng chế mà có dấu hiệu hình sự, UBND cấp tỉnh có quyền chuyển hồ sơ sang cơ quan điều tra. Tuy nhiên, khi đã có quyết định cưỡng chế hành chính từ cơ quan có thẩm quyền, vẫn có trường hợp chủ đầu tư chây ì không chấp hành, như vụ việc xảy ra tại Saigon Gateway. Điều này cho thấy sự thiếu kiên quyết trong khâu thực thi pháp luật.